Ogólną zasadą systemu kaucyjnego jest wprowadzenie do obiegu opakowań kaucji, czyli depozytu pieniężnego. Kupując produkt w opakowaniu objętym kaucją (np. wodę, mleko czy piwo), konsument płaci dodatkową opłatę kaucyjną, którą odzyskuje po zużyciu zawartości i zwrocie opakowania. Opakowanie można zwrócić do specjalnie przygotowanych automatów – tzw. butelkomatów, umieszczonych np. w sklepie bądź na parkingu przy placówce handlowej lub też oddać przy sklepowej ladzie. O wysokości kaucji oraz tym, które sklepy mają obowiązek przyjmowania opakowań po napojach decyduje ustawodawca. System kaucyjny w Polsce ma przyczynić się do efektywniejszego recyklingu opakowań, zarówno szklanych jak i plastikowych, a tym samym przybliżyć Europę do modelu gospodarki o obiegu zamkniętym.
System kaucyjny w Polsce
18 sierpnia br., po odrzuceniu senackich poprawek, Sejm przekazał Prezydentowi RP do podpisu przyjętą w lipcu ustawę o systemie kaucyjnym, która dostosowuje polskie prawo do rozwiązań obowiązujących w Unii Europejskiej. W Europie działa już kilkanaście tego typu systemów, a kolejne są przygotowywane. Prace nad polską ustawą trwały ponad 2 lata i wzbudzały liczne kontrowersje, o czym pisaliśmy m.in. tutaj.
Zgodnie z przyjętą przez Sejm ustawą, od 1 stycznia 2025 roku w Polsce zacznie obowiązywać kaucja na jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych na napoje (wodę, sok czy mleko) o pojemności do 3 litrów. System obejmie także opakowania szklane wielokrotnego użytku na napoje o pojemności do 1,5 litra oraz puszki metalowe o pojemności do 1 litra. Zgodnie z przyjętą ustawą, puste opakowania będą musiały odbierać sklepy o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych. Pozostałe, mniejsze placówki handlowe, będą mogły przystąpić do systemu i odbierać opakowania objęte kaucją na zasadzie dobrowolności. Aby odebrać kaucję w sklepie, nie trzeba będzie okazywać paragonu, potwierdzającego jej wcześniejsze zapłacenie. Wysokość kaucji zostanie określona w rozporządzeniu, projekt jednak wskazuje, że kaucja wyniesie 50 groszy, niezależnie od rodzaju opakowania.
Zastosowanie systemu kaucyjnego w polskim rolnictwie i przetwórstwie
Wprowadzenie systemu kaucyjnego to bardzo istotna zmiana nie tylko dla konsumentów, ale również dla wielu polskich przetwórców oraz rolników produkujących surowce takie jak mleko, owoce, warzywa czy chmiel. Firmy mleczarskie, producenci wody, przetwórcy warzyw i owoców na soki, producenci piwa i wiele innych podmiotów musi w szybkim tempie dostosować swoje strategie i zaplecze do nowej rzeczywistości. Ze względu na przedłużające się prace nad ustawą, czasu pozostało bardzo mało. Producenci i przetwórcy obawiają się wysokich kar wynikających z niedostosowania do nowej rzeczywistości i już apelują o poprawki do ustawy.
24 lipca br. Polska Federacja Producentów Żywności wraz 16 innymi organizacjami reprezentującymi sektor rolno-spożywczy, w tym m.in. Polską Izbą Mleka, Krajowym Stowarzyszeniem Przetwórców Owoców i Warzyw czy Federacją Branżowych Związków Producentów Rolnych wystosowała apel o poparcie przez Sejm i Senat niezbędnych zmian w ustawie. Zdaniem organizacji, ustawa w obecnym kształcie doprowadzi do tego, iż w 2025 roku na wysypiska trafi 16 miliardów opakowań po napojach, a producenci poniosą wielomiliardowe straty. Stanie się tak, nawet pomimo podwyżek, które producenci nałożą na ceny produktów żywnościowych w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym.
„Bez wprowadzenia niezbędnych poprawek, obecnie zapisy projektu ustawy mogą doprowadzić do nieuzasadnionego wielomiliardowego wzrostu kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw rolno-spożywczych oraz zniszczenia dobrze funkcjonujących systemów kaucyjnych na butelki szklane wielokrotnego użytku. Skutkiem będą nawet kilkudziesięciu procentowe wzrosty cen napojów, soków, napojów mleczarskich, wód i piwa. Uderzy to w polskich konsumentów i spowoduje spadek popytu. Tym samym znacząco pogorszy się i tak już trudna sytuacja finansowa zakładów przetwórczych i producentów rolnych” – czytamy w apelu.
Jak system kaucyjny przyczynia się do zrównoważonej gospodarki?
Szacuje się, że co minutę na całym świecie konsumenci kupują milion plastikowych butelek, co przekłada się na ponad 480 miliardów sztuk rocznie. Ponad 1/3 plastikowych opakowań trafia na wysypiska, zanieczyszczając środowisko naturalne i przyczyniając się do szkodliwych zmian klimatycznych. Aby ograniczyć to zjawisko, Unia Europejska wprowadziła szereg przepisów, a system kaucyjny jest jednym ze sposobów ich praktycznej realizacji. Wyższy poziom recyklingu odpadów opakowaniowych, to mniejszy ślad węglowy, a więc niższa emisja gazów cieplarnianych. To także czystsze, niezaśmiecone lasy, morza i oceany.
Do 2030 roku poziom recyklingu odpadów opakowaniowych na terenie UE musi wynieść 70 proc. Za niezrealizowanie tego celu przez poszczególne kraje grążą kary, w tym finansowe, które będą nakładane zarówno na samorządy, jak i przedsiębiorców, w tym producentów rolnych i przetwórców sprzedających swoje produkty w opakowaniach, a także samych producentów opakowań.
Według najnowszych badań ARC Rynek i Opinia Prawie 90% Polaków przyznaje, że podoba im się pomysł wprowadzenia systemu kaucyjnego w Polsce.
Autor: Anna Czasak dla platformy Agronomist
