Czy rolnicy będą musieli ugorować grunty rolne? Wielu liczy, że w 2024 roku, podobnie jak obecnie, Unia Europejska zdecyduje się na odstąpienie od normy GAEC 8. W efekcie przymusowe ugorowanie gruntów rolnych nie wejdzie w życie.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi skierowało pismo do KRIR. Informuje w nim, że obowiązek ugorowania 4 proc. gruntów ornych jest elementem wymogów normy GAEC 8.Określają ją przepisy rozporządzenia (UE) nr 2021/2115 (1). Zarówno norma GAEC 8, jak i warunkowość są obowiązkowe do wdrożenia dla krajów członkowskich. Natomiast w polskim porządku prawnym normę GAEC 8 znajdziemy w Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Podlegał on zatwierdzeniu przez Komisję Europejską.
Co oznacza norma
Norma GAEC 8 obejmuje m. in. obowiązek przeznaczenia określonego odsetka powierzchni gruntów ornych na obszary i elementy nieprodukcyjne. Skutkiem prac na forum UE nad zapisami ww. rozporządzenia, w których Polska brała intensywny udział, jest m. in. możliwość realizacji normy GAEC 8 za pomocą nie tylko obszarów i elementów nieprodukcyjnych. Częściowo również za pomocą międzyplonów i upraw wiążących azot, spełniających określone warunki. Zgodnie z PS WPR i rozporządzeniem krajowym w sprawie norm, wymóg przeznaczenia 4 proc. na obszary lub obiekty nieprodukcyjne można spełniać nie tylko poprzez grunty ugorowane. Również poprzez: rowy, oczka wodne, miedze śródpolne i strefy buforowe, żywopłoty, pasy gruntów zadrzewionych. Także zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, zagajniki śródpolne i pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu, spełniające określone kryteria. Lista obszarów i elementów nieprodukcyjnych jest co do zasady wzorowana na liście obowiązującej do 2022 r. w ramach obowiązku utrzymywania obszarów EFA w ramach zazielenienia, z pewnymi modyfikacjami.
W efekcie, w gospodarstwach o powierzchni powyżej 10 ha gruntów ornych, norma GAEC 8 nakłada obowiązki.
- przeznaczenia co najmniej 4 proc. powierzchni tych gruntów na obszary lub obiekty nieprodukcyjne spełniające określone warunki, lub
- w przypadku gdy co najmniej 4 proc. powierzchni gruntów ornych obejmują międzyplony ścierniskowe lub ozime lub wsiewki lub rośliny bobowate, spełniające określone warunki, w tym uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin – co najmniej 3 proc. powierzchni gruntów ornych na obszary lub obiekty nieprodukcyjne.
Ugorowania gruntów rolnych a środki ochrony
W przypadku gruntów ugorowanych nie mogą być na nich stosowane środki ochrony roślin oraz nie może być prowadzona produkcja rolna. Chodzi o wypas i koszenie, w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 lipca. W przypadku gruntów ugorowanych z roślinami miododajnymi (wysianych z konkretnych gatunków roślin miododajnych określonych w przepisach krajowych) nie można na nich stosować środków ochrony roślin. Nie można też prowadzić produkcji rolnej. Chodzi o wypas i koszenie, z wyłączeniem pasiek, w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 sierpnia.
Z obowiązku przeznaczenia minimalnego udziału powierzchni gruntów ornych na obszary lub obiekty nieprodukcyjne wyłączone są gospodarstwa:
- w których więcej niż 75 proc. powierzchni gruntów ornych jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub ugorowanych, lub wykorzystywanych do uprawy roślin bobowatych, lub
- w których więcej niż 75 proc. powierzchni użytków rolnych stanowią trwałe użytki zielone lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub
- o powierzchni gruntów ornych do 10 ha.
Jak wynika z powyższego, nie ma obecnie możliwości usunięcia normy GAEC 8. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że w 2023 roku, na podstawie czasowego odstępstwa umożliwionego przez Komisję Europejską, na wniosek Polski i innych państw członkowskich, można było prowadzić produkcję na ugorach realizujących normę GAEC 8 z wyjątkiem uprawy kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji.
Odstępstwo umożliwiało elastyczne wykorzystanie gruntów ornych do produkcji żywności i służyło zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego w obliczu konfliktu zbrojnego w Ukrainie.
W stronę łąk kwietnych
Część państw członkowskich, w tym Polska, widzi zasadność utrzymania odstępstwa od normy GAEC 8 w 2024 r. Zwraca uwagę na niekorzystne warunki pogodowe, trudną sytuację rynkową i wpływ wojny w Ukrainie na sytuację rolników. Stosowne wnioski dotarły już do Komisji Europejskiej. Jednak obecnie UE nie zgadza się na wdrożenie odstępstwa od normy GAEC 8 w 2024 r. Niemniej służby Komisji nadal analizują temat.
Jeszcze o propozycji wprowadzenia alternatywnych rozwiązań utrzymania 4 proc. gruntów ugorowanych. Jej wymogi normy zakładają wyłączenie gospodarstw rolnych posiadających określone powierzchnie gruntów ornych mogących służyć jako baza paszowa dla zwierząt. Chodzi o uznanie „łąk kwietnych” w ramach ekoschematu jako powierzchni nieprodukcyjnych. Zgodnie z zapisami w Planie Strategicznym oraz rozporządzeniem ws. ekoschematów, płatności do obszarów z roślinami miododajnymi są przyznawane do powierzchni gruntów ornych. Z wyłączeniem powierzchni obszarów nieprodukcyjnych będących gruntami ugorowanymi z roślinami miododajnymi. Jest o nich mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 55 ust. 1 ustawy o Planie Strategicznym.
Ekoschematy a płatności
Przepisy rozporządzenia ws. ekoschematów mówią o płatnościach w ramach tego ekoschematu. Przysługują one, jeżeli rolnik utworzył obszar z roślinami miododajnymi poprzez wysianie mieszanki. Musi się ona składać z co najmniej z dwóch określonych w przepisach gatunków roślin miododajnych. Z tym że mieszanka ta obejmuje co najmniej jeden gatunek roślin miododajnych z gatunków tzw. nieprodukcyjnych. Natomiast gatunki roślin miododajnych z gatunków „produkcyjnych” nie dominują w tej mieszance. Wymogi ekoschematu zakazują prowadzenia produkcji rolnej, z wyjątkiem prowadzenia pasiek. Zabronione są wypas i koszenie oraz stosowanie nawozów i środków ochrony roślin w terminie do dnia 31 sierpnia.
Zgodnie z wcześniejszą korespondencją w sprawie derogacji, ze względu na niekorzystne warunki pogodowe, trudną sytuację rynkową i wpływ wojny w Ukrainie na sytuację rolników, resort rolnictwa widzi zasadność odstępstw nie tylko od normy GAEC 8, lecz również od GAEC 7 w 2024 r. Stosowne wnioski o przedłużenie derogacji Polska wraz z innymi krajami zgłaszała do Komisji Europejskiej. Obradowała nad nimi Rada UE ds. Rolnictwa i Rybołówstwa w czerwcu, lipcu i październiku br. Jednakże nie wszystkie państwa członkowskie poparły propozycję utrzymania odstępstw od stosowania wybranych norma GAEC. Do chwili obecnej nie ma również pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej na wdrożenie derogacji w 2024 roku.
